Studium Generale, Universiteit Twente


De oorsprong en evolutie van taal

Jeroen Wiedenhof


  datum en tijd     dinsdag 4 november 2003, 19:30u
  plaats     Vrijhof, campus Universiteit Twente
  route    

De vraag naar de oorsprong van taal raakt aan het wezen van de mens. Als onderzoeksobject definieert de mens zichzelf gemakkelijk door middel van zijn taal. Maar ook in het dagelijks leven onderscheiden wij ons als individuen primair door wat wij zeggen en te zeggen hebben. Man ist was man ißt, maar men is vooral ook wat men spreekt.

De recente geschiedenis van de taal is door middel van taalvergelijking te reconstrueren. Op grond van dialecten, leenwoorden, handschriften en inscripties verrijst vaak een redelijk nauwkeurig beeld van oudere taalfasen. Hoewel we met de reconstructie van zulke proto-talen enkele duizenden jaren kunnen terugkijken, vinden we uitsluitend talen die in elk opzicht modern zijn. Hun spraakklanken, zinsbouw, woordsoorten, functiewoorden en morfologie verschillen op geen enkele manier met de systematiek van het hedendaagse spraakgebruik.

De oudste geschiedenis van taal gaat terug tot het Pleistoceen, en is met de vergelijkende methode niet te reconstrueren. De oorsprong is wel te achterhalen door nauwgezette vergelijking van gegevens uit de archeologie, de biologie, de ethologie, de neurologie, de psychologie en de taalkunde. Met name de biologie biedt belangrijke aanknopingspunten, omdat de brede variatie die we aantreffen in taal nauwgezet de organisatie van het levende wezen weerspiegelt. Neurologisch onderzoek wijst bovendien uit dat breincellen zich organiseren volgens de principes van darwinistische variatie en selectie. De beschrijving van taal als organisme is dan ook allerminst een metafoor.


Zoals levende wezens zich voortdurend aanpassen aan hun omgeving, ontwikkelt ook taal zich in evolutionaire samenhang met het sprekende brein. De evolutionaire balans tussen taal en brein is geen uitgemaakte zaak, omdat de sprekende mens niet alleen verrijkt, maar ook beperkt wordt door de betekenissen van zijn taal.

De Leidse school van de evolutionaire taalwetenschap spreekt daarom niet alleen over "de taalgebruiker en zijn taal", maar ook over "de taal en haar taalgebruiker". Uiteindelijk gaat het erom, zoals Humpty Dumpty zegt, wie er de baas gaat spelen.


Literatuur

Bolinger (1980)   Bolinger, Dwight, Language: The loaded weapon. London and New York: Longman, 1980.
Carroll (1939)   Alexander Woollcott, introduction; John Tenniel, illustrations, The complete works of Lewis Carroll. London: Nonesuch Press, 1939.
Grace (1987)   Grace, George W., The linguistic construction of reality. London: Croom Helm, 1987
Kortlandt (1980)   Kortlandt, Frederik, "De buren van onze voorouders". Spinoza 97. Den Haag: NWO, 1997, pp. 9-17.

laatste wijziging 10 juni 2003

evolutionaire taalkunde